بیانیه ۷۸ دیپلمات ارشد ایرانی | در سیاست خارجی بازنگری کنید و جلوی دخالت نهادهای دیگر را بگیرید

رویداد۲۴|  جمعی از دیپلمات‌های باسابقه کشور در بیانیه‌ای خواستار بازنگری در روایت‌های رسمی و ایجاد همگرایی نهادی در عرصه سیاست خارجی با محوریت وزارت خارجه شده‌اند. جنجالی‌ترین بخش این بیانیه، تأکید صریح بر نقش و جایگاه وزارت امور خارجه به عنوان تنها مرجع رسمی و قانونی در اجرای سیاست خارجی کشور و هشدار نسبت به مداخلات و رقابت‌های نهاد‌های غیرمسئول است؛ این بیانیه در حالی منتشر شده که به نظر می‌رسد مذاکرات هسته‌ای از وزارت خارجه به شورای عالی امنیت ملی واگذار شده و شورایی تحت عنوان شورای عالی دفاع ملی با دستورکاری مبهم تشکیل شده است.

در بین امضاکنندگان این بیانیه نام مرتضی بانک، علی ماجدی، ابوالقاسم دلفی، ابراهیم رحیم پور، ناصر سرمدی و چندین سفیر  و مدیر ارشد سابق وزارت امور خارجه دیده می شود. 

متن بیانیه به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم

بیانیه جمعی از پیشکسوتان سیاست خارجی در مورد جسارت دیپلماتیک و ایفای نقش سازنده

در شرایط پرتنش منطقه‌ای و بحران‌های فزاینده جهانی، به ویژه در غرب آسیا که ثبات، امنیت و کرامت انسانی را به طور فزاینده‌ای در معرض تهدید قرار داده و شاهد ارتکاب جنایات بیشمار جنگی و ضد بشریت از جمله نسل کشی در غزه می‌باشد، و درحالی که حریم قانونی و تمامیت ارضی کشور‌ها در پیش چشم نظاره گر مجامع بین المللی از خطر تجاوز مصون نمانده، ضرورت بازنگری جدی در راهبرد‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بیش از پیش آشکار می‌گردد. استمرار تقابل‌های منطقه‌ای، تنش‌های بی‌سابقه و افت و خیز‌های محسوس در پرونده‌هایی نظیر توافق هسته‌ای ایران، نشان می‌دهد که زمان آن فرا رسیده تا گفتمان سیاست خارجی و دیپلماسی کشور با رویکردی جسورانه و سازنده متحول شود.

جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر میراث غنی تاریخی، فرهنگی و تمدنی و نیز موقعیت بی بدیل جغرافیائی خود، شایستگی آن را دارد که نقشی فعال، متوازن، مبتکرانه و مبتنی بر احترام متقابل در عرصه منطقه‌ای و جهانی ایفا کند. پیشینه فکری و فلسفی ایران، ریشه در قرون متمادی تعامل با ملت‌ها، فرهنگ‌ها و ادیان دارد که می‌تواند بن مایه دیپلماسی نوین کشور باشد. دیپلماسی‌ای مبتنی بر گفت‌و‌گو، همزیستی و مسئولیت‌پذیری متقابل.

در دوران پیچیده و تنش افزای کنونی، جمهوری اسلامی ایران با موقعیتی حساس و نقش‌آفرینی تاریخی، وظیفه‌ای سترک در برابر ملت سرفراز خود برعهده دارد. تامین امنیت ملی، تحقق توسعه‌ای پایدار و متوازن، ارتقای موقعیت و جایگاه بین‌المللی، همگی مستلزم عبور از بن‌بست‌های موجود و بهره گیری از قابلیت‌های مفروض دیپلماسی است. تعامل سازنده با کشور‌ها و قدرت‌ها در شرق و غرب عالم باید به‌عنوان سنگ بنای روابط خارجی ایران مورد توجه قرار گیرد.

سیاست خارجی کشورمان در دهه‌های گذشته، از سویی تحت تأثیر فشار‌های خارجی، تحریم‌های گسترده، رویداد‌ها و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، و از سوی دیگر گرفتار محدودیت‌های داخلی و تصمیم سازی‌های غیر منعطف و بعضاً ناهماهنگ، با چالش‌های ساختاری و راهبردی مواجه بوده است. کاهش اطمینان سازی با همسایگان و قدرت‌های جهانی، حاصل پیام‌های متناقض، سیاست‌گذاری‌های ناهماهنگ و انباشت تنش‌ها، مجموعاً توان چانه زنی و قدرت دیپلماسی ایران را کاهش داده است. خروج یک جانبه آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، ظرفیت‌های گفت‌و‌گو و نفوذ سیاسی ایران را محدود ساخته و محدودیت‌های خود ساخته در بهره برداری از بستر‌های دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه نیز مزید بر علت شده است.

برای گذر از این شرایط، مجموعه‌ای راهکار‌های واقع گرایانه، تنش زدا و قابل اجرا در چارچوب ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی پیشنهاد می‌گردد:

۱ - نخستین گام، بازتعریف مؤلفه‌های سیاست خارجی با رویکردی واقع‌گرایانه، هوشمندانه و منفعت محور است که می‌تواند مسیر تحول را هموار سازد. تحول در رویکرد سیاست خارجی مستلزم تغییر نگاه به مفاهیم «قدرت»، «بازدارندگی»، «نفوذ»، «امنیت» و «منفعت» است.

۲ - درک عمیق از نقش قدرت متکثر در تولید اقتدار ملی، آگاهی از مولفه‌های بازدارندگی همه جانبه و تمرکز بر ائتلاف‌ها و قدرت‌های ائتلاف ساز براساس مولفه‌های موازنه قدرت و تهدید و نیز تاکید بر نقش منافع ملی و کاهش آسیب ها، جایگاه ایران را به‌عنوان شریکی قابل اعتماد در داخل و خارج ارتقا می‌بخشد.

۳ - امنیت، کالایی تک ساحتی و صرفاً سخت نیست. تجربه‌های موفق در امر حکمرانی نشانگر درکی عمیق از مفهوم رویکرد ترکیبی «امنیت» است که موجب تسهیل در تحقق اهداف سیاست خارجی و توانمندی‌های ملی و امنیتی برای رقابت سازنده در جهان پیچیده امروز است؛ فرصت‌ها زود گذرند و منافع سیال و تابع مجموعه‌ای از شرایط متغیر و متحول در داخل، منطقه و جهان می‌باشند.

۴- رویکرد فرصت محور و منفعت گرا در سیاست خارجی اقتضا می‌کند که از طریق گفت‌و‌گو و مذاکره با طرف‌های ذیربط خارجی از بازگشت و یا تشدید تحریم‌ها علیه کشور جلوگیری به عمل آید. هرگونه فرصت سوزی و تعلل در مواجهه با چنین امر مهمی می‌تواند به خسارات جبران ناپذیر و غیرقابل محاسبه‌ای برای ملت و کشور منجر شود که هیچ گونه توجیه و عذری برای آن قابل پذیرش نخواهد بود.

۵- انسجام داخلی از طریق احترام به حقوق مشروع و قانونی ملت و بها دادن به نظرات و آرای نخبگان و کارشناسان و تدبیر در رفع مشکلات فوری و حیاتی مردم، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. مقاومت یک پارچه و انسجام ملت ایران در دوران جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، گوهر گرانبهائی است که باید در جهت تداوم و تقویت آن با جدیت و عزم راسخ تلاش کرد.

۶ - تقویت دیپلماسی دوجانبه، چندجانبه و منطقه گرا، با تمرکز بر نهاد‌های مؤثر بین‌المللی، همراه با اصلاح سازوکار‌های داخلی و تقویت نقش نهاد تخصصی وزارت امور خارجه، بویژه از طریق بهره‌گیری از ظرفیت‌های فکری دانشگاه ها، اندیشکده‌ها و نخبگان، می‌تواند کارآمدی سیاست خارجی را به طور محسوسی افزایش دهد.

۷- وزارت امور خارجه به عنوان مرجع رسمی و قانونی دیپلماسی کشور، تنها نهاد مسئول برای اجرای سیاست‌ها و اعلام مواضع نظام جمهوری اسلامی ایران است. انضباط در بیان و انسجام در تشریح مواضع رسمی کشور ایجاب می‌کند که افراد و ارگان‌های غیر مسئول از هرگونه مداخله و رقابت با وزارت امور خارجه در این خصوص جداَ اجتناب کنند.

ما، جمعی از پیشکسوتان سیاست خارجی، با اعتماد به توانمندی‌های ملت سر افراز و نظام جمهوری اسلامی ایران، بر این باوریم که با جسارت دیپلماتیک، می‌توان رویکرد سیاست خارجی کشور را بر پایه تمرکز بر حفظ امنیت و توان ملی و اولویت بخشیدن به جایگاه توسعه و پیشرفت، با تعامل سازنده و تاکید بر منافع ملی و عقلانیت راهبردی باز تعریف کرد و نقش مؤثری در حل مشکلات، چالش‌ها و ارتقای جایگاه ایران در منطقه و جهان ایفا نمود.

تحقق این امر، مستلزم اراده‌ای ملی، بازنگری در روایت‌های رسمی، و همگرایی نهادی در عرصه تصمیم سازی کشور است، تا جمهوری اسلامی ایران با گذار از بحران ها، با صدایی رسا، متوازن و خلاقانه، تصویری سازنده از خود در منطقه و جهان به نمایش گذارد.

تهران - ۲۰/۵/۱۴۰۴

امضا کنندگان – ۷۸ نفر:

احمد اجل لوئیان - مسعود ادریسی - محمد جواد آسایش زارچی - رضا آستانه پرست - باقر اسدی - محمود اسماعیل نیا - مصطفی اعلایی - امیر علی امام جمعه شهیدی - جواد امین منصور - اکبر امینیان - محمد ایرانی - نعمت‌الله ایزدی - احمد بادپا - مرتضی بانک – محمد رضا بختیاری - مهدی برنایی - بیژن بنکدار - محمد حسین بنی اسدی - محمد مهدی پور محمدی - مهدی تابشیان - نصرت الله تاجیک - مرتضی توسلی - علی جنتی - احمد حاج حسینی - پیروز حسینی - مجید حمیدی بنام - سید عباس خادم حقیقت - شمس الدین خارقانی - علی خرم - مرتضی خلج - مهدی دانش یزدی - محمد رضا دخانچی - ابوالقاسم دلفی - محمد رئیسی - حسین رجبی - ابراهیم رحیم پور - محمد رضایی نوری - محمد روحی صفت - ابوالفضل رهنما هزاوه‌ای - محمد زائری امیرانی - صباح زنگنه - سید جلال ساداتیان - محمد علی سبحانی - ناصر سرمدی - محسن شریف خدایی - حمید شیرخدایی - سید محمود صدری - مرتضی صولت - محمد طاهری - حسن طاهریان - رضا طباطبایی - رحیم عابدان زاده - سید علاءالدین غروی - علی اکبر فرازی - محمد فرجی - مهدی فریدزاده - جاوید قربان اوغلی - جواد کچوئیان - حمید کریمی نیا - فرهاد کلینی - عبدالرحیم گواهی - علی ماجدی - علی اشرف مجتهد شبستری - قاسم محب علی - سعید محبوبی نژاد - مهدی محبی - بهزاد مظاهری - محمد مهدی مظاهری - منصور معظمی - سید جعفر موسوی - سید حسین موسویان - سید رضا میرحسینی - محی الدین نجفی - حسین نصیری - علی نعمت‌اللهی - مهدی نواب - کامران هاشمی - سید موسی هاشمی گلپایگانی